Hoàng Mai nằm ở phía Bắc địa đầu của xứ Nghệ, non nước hữu tình, có núi, có sông, có rừng và biển. Sông núi, biển cả ở đây cứ quấn quýt với nhau tạo nên một vẻ đẹp kỳ thú, làm say đắm lòng người, đã để lại ấn tượng sâu sắc cho bất cứ ai.
Non xanh nước biếc Hoàng Mai
Vùng đất Hoàng Mai giàu đẹp, cảnh quan thiên nhiên hùng vĩ, nên thơ, trầm tích lịch sử văn hóa phong phú, đa dạng và độc đáo. Đây là địa danh có sức hấp dẫn thu hút du khách, là nguồn tài nguyên du lịch vô giá, nhưng thời gian qua chưa được đánh thức và khai thác.
Suốt tiến trình lịch sử của dân tộc, tên gọi của làng, của xã, cộng đồng dân cư trên vùng đất Hoàng Mai đã có bao biến động, nhiều lần tách nhập, thay đổi, nhưng thiên nhiên vẫn giữ được sự hùng vĩ, tráng lệ, nên thơ. Con người Hoàng Mai vẫn hào hoa, kiên cường và anh dũng. Để đến hôm nay có một Thị xã Hoàng Mai trẻ trung, phát triển, vươn lên xứng tầm, đúng với nghĩa đẹp của tên gọi “Buổi Sáng Huy Hoàng”.
Về với Hoàng Mai chúng ta không chỉ được ngắm cảng sâu, biển rộng, được khám phá những dãy núi đá vôi sừng sững như tường thành chiến lũy. Ngắm những khe suối chảy trong hang đá bốn mùa mát lạnh. Ngắm Sông Mai hiền hòa uốn khúc đi qua những xóm làng trù phú, xanh tươi, đổ nước ra đại dương.
Chúng ta còn được tắm biển Đông Hồi, Quỳnh Lập, Quỳnh Phương, Quỳnh Liên.., với những bãi tắm rộng dài, nước biển trong xanh, cát trắng mịn màng. Được nghĩ dưỡng ở những nhà nghỉ giản dị chân quê, thưởng thức những đặc sản Cua cớm tiến vua, nước mắm ngon làng Phú Lợi, cá trắm đen Vực Mấu, tảo xoắn Michio và Đông trùng hạ thảo của công ty khoa học xanh Pharma- Nhật Bản, do Đại tá, Tổng giám đốc Nguyễn Văn Hùng làm chủ.
Được chiêm ngưỡng các di tích lịch sử văn hóa: Lèn Bài Thơ với bài thơ cổ khắc trên vách đá; Kênh Son một phần của kênh đào Nhà Lê, con đường thủy đã đi vào lịch sử; Vũng Vua nơi các nhà vua đã dừng chân ngắm cảnh sau những lần đi kinh lý miền trong; Đền Cờn thờ Thánh mẫu linh từ, linh thiêng và huyền thoại; Cảng Xước một trong những thương cảng cổ xưa của đất nước; Hang Hỏa Tiễn nơi hy sinh anh dũng của các anh chị thanh niên xung phong thời chống Mỹ. Những di tích lịch sử, danh thắng ấy cùng với bao đình chùa cổ kính khác đều mang đậm dấu ấn của biết bao sự kiện oai hùng.
Đến vùng đất này chúng ta còn được nghe âm vọng từ thơ ca của các bậc đế vương Trần Anh Tông, Lê Thánh Tông để lại. Các danh nhân nổi tiếng như Đại thi hào Nguyễn Du, Đại danh y Lê Hữu Trác mỗi lần vào Nam ra Bắc đã xúc cảm trước một vùng non nước hữu tình, khắc thơ lên vách núi; Các tao nhân mặc khách như Hồ Phú Hào, Dương Thúc Hạp và bao thi nhân khác khi đi qua vùng đất Hoàng Mai đều xúc cảm làm thơ nói về cảnh đẹp sông, núi, biển khơi.
Đến với Hoàng Mai ta được nghe kể chuyện của vùng đất suốt nghìn năm Bắc thuộc. Đây từng là đất dừng chân trong quá trình ông cha ta đi mở nước, là tiền đồn, là chiến địa, có lúc là hậu phương, là căn cứ cho nhiều cuộc chiến tranh giữ nước.
Từ buổi đầu dựng nước, tướng quân Bùi Văn Thốn người con Hoàng Mai đã tập hợp nghĩa binh đi cứu vua An Dương Vương thất thủ vì “Nỏ thần sơ ý trao tay giặc” rời thành Cổ Loa, Hà Nội chạy vào núi Mộ Dạ, Nghệ An tuẫn tiết; Năm 981 Lê Hoàn đem quân vào đất Chiêm Thành đã dừng lại ở Hoàng Mai để nạo vét Kênh Son, bắt đầu mở con đường hành quân chinh phục phương Nam bằng đường thủy; Năm Tân Tỵ (1014) Lý Nhật Quang cho xây kho quân lương Bà Hòa bên bờ Sông Mai vừa để chăm lo sức dân, vừa chuẩn bị cho kế sách một cuộc chiến tranh lâu dài trên đất Nghệ.
Thời nhà Trần (thế kỷ XII-XIV ) Hoàng Mai là hậu cứ quan trọng đóng góp sức người, sức của cho chiến thắng Nguyên Mông ở miền Bắc và tiền đồn ngăn chặn giặc phương Nam, giữ yên bờ cõi. Đặc biệt trong cuộc kháng chiến chống giặc Minh của Lê Lợi, đất này đã trở thành chiến trường quyết định bước ngoặt dẫn đến thắng lợi của quân dân Đại Việt.
Dưới thời Nguyễn Huệ Quang Trung, Hoàng Mai là chỗ dựa vững chắc nhất cung cấp nhân tài vật lực để đánh thắng 29 vạn quân Thanh. Trong suốt 100 năm chống các thế lực xâm lược phương Tây, trong đó có hai cuộc kháng chiến trường kỳ gian khổ chống Pháp và chống Mỹ, người dân Hoàng Mai luôn sát cánh cùng đồng bào cả nước.
Rất nhiều người con ưu tú của Hoàng Mai đã ngã xuống trên các chiến trường miền Nam, miền Bắc, ở nước bạn Lào và Campuchia anh em; và ngay cả ở chính trên mảnh đất quê hương mình trong chiến tranh phá hoại của không quân Mỹ. Họ đã đóng góp máu xương của mình để bảo vệ hòa bình, thống nhất non sông.
Vươn tới tương lai
Trải qua bao đời từ thời lập nước đến nay, người Hoàng Mai không chỉ đóng góp quan trọng vào tiến trình lịch sử để bảo vệ dân tộc mà đã kiến tạo nên một vùng văn hóa đặc sắc và đa dạng. Từ ca dao tục ngữ, múa hát dân gian, phong tục, tập quán, tín ngưỡng, cái ăn, nết ở, đến những lễ hội sông nước được tổ chức trên các triền Sông Mai và làng quê yên bình. Bất cứ nơi đâu ta cũng bắt gặp cội nguồn văn hóa đầy bản sắc Việt đang được người dân Hoàng Mai gìn giữ, bảo tồn và phát huy.
Nằm ở vùng đất trọng trấn, phên dậu, cửa ngõ của huyết mạch vào Nam ra Bắc, lúc đánh giặc ngoại xâm, lúc phải chống chọi với thiên nhiên khắc nghiệt, con người Hoàng Mai đã tạo dựng được đức tính cần cù, sáng tạo, kiên trung, nghĩa hiệp, cầu thị và thông minh.
Ở vùng đất này bao đời đã sản sinh ra nhiều anh hùng tài cao chí lớn, nhiều học giả nổi tiếng, nhiều nhà khoa học xuất sắc, các nhạc sỹ tài hoa như: PGS. TS Hồ Xuân Phương; PGS trung tướng Phan Đức Dư; PGS. TS Đinh Văn Thuận; Thiếu tướng – Nhạc sỹ An Thuyên…
Nhiều và rất nhiều người trong số họ nay đã và đang giữ vị trí quan trọng ở Trung ương, ở tỉnh nhà; có mặt tại các viện nghiên cứu đầu ngành, các trường Đại học quốc gia, hoặc trong các dự án, các doanh nghiệp lớn để cống hiến trí tuệ, sức lực của mình cho quê hương đất nước.
Hoàng Mai một vùng đất in đậm dấu ấn xưa và nay luôn đầy ắp những điều mới lạ, rất hấp dẫn với du khách, là điểm đến hứa hẹn của bạn bè trong và ngoài nước. Con người Hoàng Mai bao đời vẫn tràn đầy tình cảm nồng hậu, chân chất, mộc mạc, hiền hòa, thủy chung, mang đúng bản chất của người Xứ Nghệ. Về với Hoàng Mai du khách sẻ được thấy, được nghe, được khám phá nhiều điều bí ẩn về thiên nhiên, về lịch sử văn hóa và con người nơi đây.
Được hòa mình vào trong cuộc sống cộng đồng dân cư bản địa, để lắng nghe và trông thấy bao nhiêu điều kỳ diệu, hấp dẫn, quyến rũ, đổi thay từ vùng đất này.
Hãy đến với Hoàng Mai hôm nay để chúng ta tự hào, yêu mến vùng đất, con người ở đây. Từ đó để khám phá một địa danh xinh đẹp, giàu truyền thống lịch sử văn hóa đang trên đà đổi mới và phát triển.
Chúng ta có thể đến với Hoàng Mai bằng nhiều ngã đường khác nhau, đường bộ, đường sắt, đường thủy, đường biển; Dù đi theo con đường nào thì Hoàng Mai vẫn một lòng chờ đợi với tất cả những gì trân trọng và nồng hậu nhất.